İnsan-Kompüter Qarşılıqlı əlaqəsində Mütəxəssis Əsaslı Testlər

İnterfeys dizaynına və testinə ikinci və çox yaygın bir yanaşma, interfeysin mütəxəssis qiymətləndirməsidir. Fərqli ekspert qiymətləndirmələri arasında ən çox yayılmış olanı, yaxşı bir interfeys dizaynına sahib olan xüsusiyyətləri verən evristikanın istifadə olunmasıdır. Evristikada ümumiyyətlə platforma (həm avadanlıq, həm də proqram təminatı) müstəqildir və istifadənin artırılmasına yönəldilmişdir. 1970-ci illərdən bəri çoxsaylı evristik təlimatlar təklif edilmişdir. Jacob Nielsen tərəfindən tövsiyə edilən istifadəçi interfeysi dizaynı üçün bu gün ən populyar intuitiv təlimatlardan biridir. Nielsen'in 10 İstifadəyə yararlılıq evristikası (Nielsen`s Ten Usability Heuristics) adlı bu təlimata görə istifadəçi interfeysləri dizaynında aşağıdakı nöqtələrə diqqət edilməli və istifadəyə yararlılıq bu çərçivədə sorğu-sual edilməlidir (Nielsen 2010).
Mütəxəssislər, xüsusən də interfeys qiymətləndirmələri zamanı etdikləri istifadə testləri üçün heuristikadan geniş istifadə edirlər. Heuristics, çox sürətli qiymətləndirməyə imkan vermək və xüsusi aparat tələb etməmək kimi səbəblərdən mütəxəssislərə əsaslanan istifadə testlərində istifadə olunur. Mütəxəssis əsaslı istifadə testi, adından da göründüyü kimi, mütəxəssislər tərəfindən aparılır. Birdən çox mütəxəssis evristik əsaslı qiymətləndirmə aparmalıdır. Bu şəkildə mütəxəssislər qiymətləndirmələrini müqayisə edir və şərhləri arasında ziddiyyət olub olmadığını təyin edirlər.
Tipik olaraq, bu yanaşmada, istifadə qabiliyyəti mütəxəssisi, test ediləcək məhsulu, sahib olduqları bir ölçüdən istifadə edərək müxtəlif aspektlərdən qiymətləndirir. Bu qiymətləndirmə prosesini fərqli qiymətləndirmə səviyyələrini tətbiq edərək həyata keçirir. Yəni bəzi problemləri aşağı, bəzilərini isə yüksək əhəmiyyətli olaraq təyin edir. Nəticədə ümumi bir qiymətləndirmə hesabatı ortaya çıxır.
Mütəxəssis əsaslı yanaşma bir məhsulun hazırlanması prosesində (proses içində - formative) və ya mövcud bir məhsulun qiymətləndirilməsində (prosesin sonu - summative) istifadə edilə bilər. Məhsulun hazırlanması prosesi zamanı ekspert qiymətləndirməsi aparılırsa, ekspertin test nəticəsində hazırladığı hesabat geribildirim şəklində dizaynerlərə verilir və sistemdə lazımi düzəlişlər edirlir. Bu proses, layihənin ölçüsünə görə bir dəfə edilə bilər və ya birdən çox dövrdə davam edə bilər.

Ən tanınmış mütəxəssislərə əsaslanan testlər, evristikadan istifadə etməklə aparılır. Burada mövcudluq testini aparan mütəxəssis ümumiyyətlə yuxarıda verilmiş evristikadan istifadə edir. Jacob Nielsen tərəfindən hazırlanan evristika ən çox istifadə olunur. Bu üsul testin çox asanlıqla aparılmasına imkan verir, çünki bu çox sadə bir prosesdir və heç bir alət və avadanlıq tələb etmir. Tipik bir evristik əsaslı ekspert qiymətləndirmə ssenarisi:
1. Nielsen'in 10 evristikasını əldə edin və interfeysi hər evristik baxımdan qiymətləndirin.
2. Bunu iki cəhddə edin.
⦁ İlk cəhddə, sistemin hər ekranını 10 evristika ilə fərdi olaraq qiymətləndir.
⦁ İkinci cəhddə ekranlar arasında keçid baxımından evristikadan istifadə
⦁ Qiymətləndirməni "Kiçik problem, Orta problem, Çox vacib problem" ən azı 3 səviyyəsinə uyğun olaraq aparın.
3. Ən yaxşı nəticələr əldə etmək üçün birdən çox qiymətləndiricidən istifadə edin və nəticələri müqayisə edin. Qiymətləndirmənin nəticələrinə görə mütəxəssislər maddələri müzakirə edirlər.
4. Mütəxəssislərdən dizayn təklifləri alın.

İstifadəyə yararlılıq yalnız elektron cihazlarla məhdudlaşmır. Yaşadığımız şəhər, məktəb, iş yeri və ya evimizdəki mühit istifadəyə yararlı olub olmaması baxımından bizim həyatımıza birbaşa təsir edir. Məsələn, şəhərlərimizdəki səkilər o qədər bərbad vəziyyətə gətirilmişdir ki, əlil vətəndaşlarımızın istifadə etmələri demək olar ki, mümkün deyil. Məktəb siniflərindəki masalar o qədər dar və narahatdır ki, şagirdlər ondan istifadə etməkdə çətinlik çəkirlər
Mütəxəssislərə əsaslanan digər bir test üsulu, Cognitive Walkthrough (Wharton və digərləri, 1994) adlanan yanaşmadır. Bu metodda, evristik yanaşmadan fərqli olaraq, praktiklik testini həyata keçirən mütəxəssis özünü bu sistemdən istifadə edənin yerinə qoyur və onun kimi davranmağa və düşünməyə başlayır. Koqnitiv naviqasiya yanaşması, Heuristic yanaşma kimi, çox sadə bir yanaşmadır, çünki çox sadə bir prosesdir və heç bir alət və avadanlıq tələb etmir. Bu yanaşma tez-tez bir məhsulun hazırlanması zamanı (prosesdə) istifadə olunur və dizaynerlərə geribildirim verir.